Is ontwijkgedrag een probleem in Leusden?
Gemeente Leusden voerde op 1 januari 2018 diftar in, een jaar nadat de gemeente overging op omgekeerd inzamelen. Huishoudens betalen afvalstoffenheffing naar de frequentie restafval die ze aanbieden. Bewoners binnen de bebouwde kom brengen hun restafval naar een ondergrondse container. Een ongewenst neveneffect van deze vormen van inzamelen is dat inwoners ontwijkgedrag vertonen. Ze zetten hun afval dan bijvoorbeeld naast de containers of dumpen het in de berm of natuur, zodat ze niet hoeven te betalen. Avalon Advies hielp de gemeente bij het inschatten van de omvang van dit gedrag en adviseerde over een mogelijke aanpak.
Martijn van Randwijk, beleidsadviseur afval bij de gemeente Leusden: ‘We wilden graag weten of er in Leusden veel ontwijkgedrag is en of er sprake is van een zichtbare toename of verschuiving na de invoering van diftar. En zo ja: waar komt het afval dan terecht en wat kunnen we er tegen doen? Die vragen legden we neer bij Avalon Advies. Hun eerste advies was: zoek contact met je partners. Zij kunnen je van veel belangrijke informatie voorzien. Veel gemeenten zijn snel geneigd om vanuit hun eigen ivoren toren te opereren, dus dit advies van Avalon was zeker nuttig.’
Op zoek naar partners
Inez van Kronenberg, adviseur Afval en Duurzaamheid bij Avalon Advies: ‘De experts 'buiten' zien wat er op straat gebeurt en hebben daardoor veel interessante kennis. Vandaar dat wij de gemeente adviseerden een werksessie te houden met alle partijen die iets met de inzameling van afval te maken hebben. Of te maken hebben met de gevolgen van de beleidswijziging. Ik vond het heel leuk om te zien dat de gemeente dat echt serieus nam en actief op zoek ging naar alle partners.’ Er bleken veel partijen te maken te hebben met de gevolgen van diftar. Zij maakten allemaal graag tijd vrij om daarover mee te praten en te denken in een werksessie. Van Randwijk: ‘We wilden graag inventariseren: is het ontwijkgedrag een probleem? En zo ja: hoe groot is dat probleem? Waar wordt veel afval gedumpt? En is er een zichtbare relatie met beleidswijziging? We pakten er kaarten bij van de gemeente en vroegen iedereen de besproken plekken aan te wijzen. We vroegen iedereen ook naar hun ervaringen buiten. De boswachter ziet bijvoorbeeld exact of een beleidswijziging zoals omgekeerd inzamelen of diftar van invloed is op het ontwijkgedrag.’
Gedumpt afval
Vrijwilligers van Opgeruimd Leusden, medewerkers van Kringloopbedrijf Leusden-Amersfoort, een boswachter, medewerkers die zwerfafval opruimen, de prullenbakken en de groendepots legen, en een handhaver en verschillende medewerkers van de gemeente deelden hun kennis met elkaar. Van Kronenberg: ‘Het Kringloopbedrijf leegt de tientallen kledingbakken in de gemeente. Bij het legen vinden ze steeds vaker restafval tussen de kleding. Ook dumpen mensen hun kapotte meubels als grofvuil steeds vaker voor de hekken van het kringloopcentrum. De boswachter van Stichting Boom liet vervolgens zien waar in zijn gebied er regelmatig afval gedumpt wordt. Degenen die zwerfafval opruimen wezen verschillende hotspots aan zoals fietsroutes van scholieren, sloten en parkeerplaatsen. Op deze manier kregen we een beter inzicht in waar en hoe vaak er afval gedumpt wordt in de gemeente.’
Bord met ogen erop
Avalon Advies maakte een verslag van de werksessie en de inzichten die daarin zijn opgedaan. Ook vertaalde het bureau het verslag in een adviesnotitie. Van Kronenberg: ‘We combineerden daarvoor de informatie uit de werksessie met inzichten uit de gedragswetenschap. Er kwamen zes adviezen uit naar voren, waaronder het advies om afvaldump op ‘hotspots’ gericht aan te pakken. Ons advies is om op deze specifieke locaties een bord te plaatsen met een close-up van ogen er op. Mensen gedragen zich sneller sociaal wenselijk als ze het gevoel hebben dat ze worden bekeken. Een ander advies was het beïnvloeden van de sociale norm door het laten zien van ‘lokale helden’ in de communicatie.’
Vervolgstappen
Van Randwijk: ‘In Leusden bleek het ontwijkgedrag geen groot probleem. Maar we moeten als gemeente zeker iets met de afvaldumpingen doen. We zoeken nu een middenweg, we willen de situatie namelijk niet opblazen (want wat je veel aandacht geeft, dat ‘groeit’) maar ook zeker niet negeren.’