We 💙 GFE

Het is de minst geliefde grondstofstroom in de keuken, ondanks de nuttige toepassingen van Groente- Fruit en Etensresten (GFE). Het probleem zit vast. Hoe kunnen we hier anders mee omgaan en wel op zo’n manier dat het tot nieuwe oplossingen leidt? Een methode om uit een vastgelopen vraagstuk te breken is ‘Frame Innovation’ (methode van Kees Drost). Deze ontwerpmethodiek helpt om een vraagstuk stapsgewijs te reframen. Zodra je een frame doordenkt en speculeert over de consequenties ervan, ontstaat er ruimte voor nieuwe oplossingen en nieuwe verhalen. Een voorbeeld. Kees Dorst ging met zijn ‘Designing out Crime’-programma aan de slag met de vraag hoe het uitgaansgeweld in Sydney te verminderen. Uitgaansproblematiek wordt traditioneel aangevlogen vanuit handhaving. Maar stel dat je dit benadert zoals jongeren plezier hebben tijdens een muziekfestival waar nauwelijks hoeft te worden gehandhaafd? Dan krijgen andere onderwerpen aandacht zoals routing, beleving, en een goed programma. Deze andere onderwerpen geven een vernieuwende kijk en aanpak voor het uitgaansleven. Een frame is dus niet een oplossing, het is ‘slechts’ een hulpmiddel om tot nieuwe denkwijzen te komen. En die leiden tot een andere aanpak van het probleem. Tijdens het reframen verken je wat er allemaal verandert als we daadwerkelijk anders met GFE omgaan. Met medewerkers uit gemeenten zijn dit soort mogelijke nieuwe frames ontwikkeld en verkend. Wat betekenen frames voor de gemeente en andere partijen?.

Wat als we op een andere manier met GFE omgaan?

De GFE frames waar we mee aan de slag gingen

Frame: Het hoort er gewoon bij

Stel dat we met GFE omgaan als iets dat er echt gewoon bij hoort. We erkennen dat het vies is maar daar trekken we ons eigenlijk weinig van aan. Dan zijn alle oplossingen gericht op het normaliseren en ‘dealen’ met dat wat vervelend is, maar er nu simpelweg is. Dan weten we hoe we er zo min mogelijk last van te hebben. Dan is er een ruime keuze uit mooie geïntegreerde oplossingen voor het gemakkelijk en hygiënisch inzamelen van GFE in je (nieuwe) keuken. Ook is het dan heel normaal dat er in de straat een wormenhotel staat waar je dagelijks naar toe gaat om de wormen te voeren. ‘Home-made’ compost brengen we naar onze eigen planten en naar de lokale (school)tuinen, volkstuinen en parken.

Frame: Dankbaar voor GFE

Stel dat we GFE gaan beschouwen als iets waar je dankbaar voor bent omdat het je eten en smaak brengt.

Dan … ritualiseer je afval in de keuken. Je hebt er bijvoorbeeld een mooie ‘bewaarschaal’ voor op het aanrecht staan. Tijdens het koken verzamel je daar het snijafval en na afloop leeg je ‘m terwijl je je dankbaarheid doorvoeld. Het is een ritueel.

Frame: op naar de volgende stadia

Stel dat we met GFE omgaan als een stadium in een natuurlijk proces, wat nu even vies is maar straks iets fijns oplevert. Eigenlijk net als wijn of bier. Ooit lekker, toen tijdelijk vies en daarna heerlijk. Hoe ziet dat eruit?

Dan weten we veel meer van de verschillende stadia en het ‘grondmateriaal’. We krijgen omfietsroutes om de goede grondstoffen of het goede product te vinden. Er komen cursussen om de grondstoffen te herkennen of om zelf te maken. In restaurants zien we ter plekke wat er met hun snijafval en jouw etensresten gebeurt. Dit is iets wat al gebeurt, zoals bij DeDAKKAS in Haarlem. Als we met GFE omgaan als een stadium in een natuurlijk proces dan staat er bij tankstations vergistingsinstallaties voor GFE. Bij het tanken lever je inhoud van je GFE-bak in bij het tankstation en krijgt natuurlijk korting.

Frame: Écht waardevol

Stel dat we met GFE omgaan als iets dat ontzettend waardevol is, dan ontstaan er hele nieuwe vormen van inzameling. Afvalverwerkers maken rechtstreeks afspraken met bewoners, de inzamelaar controleert ter plekke de kwaliteit van de substroom van GFE in de speciale bakken. Er is nauwelijks sprake meer van vervuiling. Sommige inzamelaars zijn gespecialiseerd in het ophalen en verwerken van mono-stromen. Een al bestaand voorbeeld is Peel Pioneers, die zich richt op sinaasappelschillen. Toepassingen van het organisch restmateriaal in hoogwaardige producten zijn overal verkrijgbaar. En er wordt doorlopend onderzoek gedaan naar innovatieve, hoogwaardige, circulaire toepassingen van organisch restmateriaal.

Als je door je oogharen naar de frames kijkt, en naar de speculaties van de consequenties ervan voor bewoners, inzamelaars en gemeenten, dan zie je toegenomen waarde van GFE terugkomen in het gehele systeem. In de discussies over de gevolgen van de frames, stelden deelnemers dat om hoogwaardige producten van GFE te maken, er met zorg GFE gescheiden gaat worden. Inzamelaars en start-ups die toepassingen van GFE ontwikkelen zullen dit initiatief naar zich toetrekken. Zij hebben natuurlijk direct baat bij het ophalen van kwalitatief hoogwaardige GFE. En zij zullen rechtstreeks afspraken maken en communiceren met bewoners. Gemeenten lijken dan niet langer automatisch de partij die eindverantwoordelijk is voor inzameling van GFE. Deelnemers in de discussie zagen het speelveld veranderen; als de markt instapt, heeft de gemeente de taak om voor een gelijk speelveld, spelregels en kaders voor inzamelende partijen te zorgen. Zij stellen ook regels over behoud van een net straatbeeld, en bewaken van volksgezondheid.. Daarnaast zou GFE-inzameling in de nieuwe frames niet langer een bron van frustratie en conflict opleveren tussen overheid en inwoners: een hoofdpijndossier verdwijnt. Gemeentelijke targets voor hoogwaardig hergebruik van grondstoffen worden behaald door derden.

En nu?

Helaas is het zo ver nog niet. Op dit moment is GFE een hoofdpijndossier. De frames geven wel aanknopingspunten om te zien hoe het anders kan. Er zijn initiatieven in het land die al acteren op de waardevolle stroom GFE.

Wat kun je nu al doen? Wat is de eerstvolgende stap?

• Ga in gesprek met elkaar over wat deze andere benaderingen brengen. Wat wordt beter, wat is een oplossing voor huidige, slechte manier van afval scheiden etc.
• Gebruik de frames om met inzamelaars en verwerkers te verkennen: Welke frame is interessant? Wat voor kansen geven de nieuwe benaderingen?
• Naar bewoners: communiceer over de daadwerkelijke waarde van GFE, en dan niet alleen over compost maar juist over hoogwaardige producten.
• Erken de weerstand ten opzicht van GF(E), verhoog de waardering en verander de perceptie. (Duurzame energie, voorbeelden van al bestaande hoogwaardige toepassing van organische restmaterialen, ‘gezonde biodiversiteit is onbetaalbaar’, etc.)
• Geef andere partijen (bedrijven, start-ups, lokale initiatieven) de ruimte om zich binnen de gemeente te ontwikkelen en om alternatieve manieren van inzamelen, verwerken en benutten te testen. Waar zijn ze mee bezig, wat hebben ze nodig? Hoe kun je samenwerken? Leer van waar zij (op systeemniveau) tegenaan lopen en kijk wat daar aan kan worden veranderd.

Als we uiteindelijk naar zo’n nieuwe benadering voor GFE willen, hoe kom je daar? Wat moet er gaan veranderen?

• Ontwikkel een meerjarig programma om de nieuwe benadering te ontwikkelen en te laten landen.
• Ontwikkel pilots die binnen de nieuwe benadering vallen. Wie nodig je hiervoor uit?
• Leer van deze pilots, waar lopen deze tegen aan? Hoe zorgen wet en regelgeving dat de nieuwe benadering wordt ondersteund?
• Bestudeer hoe de gemeente / het rijk kan zorgen voor een gelijk speelveld voor (nieuwe) inzamelende partijen? Wat betekent dit voor beleidskaders? Welke spelregels hanteer je?
• Hoe ga je in een experimenteerfase maar ook daarna in opschalingsfasen om met zaken als veiligheid en volksgezondheid in lokale initiatieven?

Wil je verder verkennen hoe reframing jou en je organisatie kan helpen anders met GFE om te gaan, nu en in de komende jaren? Neem contact op met VANG.

Dit artikel is gebaseerd op

Dorst, K. (2015). Frame innovation: Create new thinking by design. MIT Press.

IenW, RWS, NVRD, VA (2019). Aanvalsplan gft-afval en textiel - Naar meer en schonere deelstromen. Uitvoeringsprogramma VANG-HHA

DIG, RWS (2019). Reframing Groente- en Fruitafval. Uitvoeringsprogramma VANG-HHA