Verslag congres 'kwaliteit & gft-afval': Een kijkje in de keten
Op 20 november 2019 vond het congres 'kwaliteit en gft-afval' plaats in de Jaarbeurs Utrecht. Daar werden verschillende projecten uit het ‘Aanvalsplan gft’, gericht op meer en beter gft, gepresenteerd. Het ‘Aanvalsplan gft’ is een ketensamenwerking met leden van RWS, de NVRD en de Vereniging Afvalbedrijven (VA). Tijdens het congres werd eerst stilgestaan bij het belang van goede kwaliteit gft als grondstof voor het eindproduct compost. De tweede helft richtte zich op hoe je meer en beter gft kan inzamelen en hoe het aanvalsplan hier een bijdrage aan levert.
Een volle zaal met gemeenteambtenaren, afvalverwerkers, afvalinzamelaars, producenten en andere geïnteresseerden kwam een kijkje nemen in de gft keten. Iedereen kwam samen om te werken aan het inzamelen van meer gft van betere kwaliteit. In de keten wordt er samengewerkt om zowel de VANG-doelstellingen te halen als goede kwaliteit grondstoffen in te zamelen en te verwerken. Als Nederland zijn we al mondiale koploper op het gebied van gescheiden inzameling en recycling, nu is het van belang deze positie te behouden.
Het congres werd geopend en in goede banen geleid door Gijs Langeveld. Hij introduceerde de eerste spreekster Gera van Os, lector duurzaam bodembeheer bij hogeschool Aeres. Gera beantwoordde de vraag: Composteren, waar doen we het eigenlijk voor? Compost is een belangrijke voedingsstof voor de bodem. Onderzoek heeft aangetoond dat goede compost de bodem gezonder maakt. Het draagt bij aan alle ecosysteemdiensten van de bodem: voedselproductie, waterbeheer, resistentie tegen klimaatverandering en biodiversiteit. Boeren bezitten 50% van de Nederlandse bodem en zijn hiermee een essentiële actor om onze bodem levend te houden. Boeren zouden meer compost moeten gebruiken om een betere bijdrage te leveren aan bodemverbetering. Alleen is het financieel, op korte termijn, aantrekkelijker om drijfmest te gebruiken en dit heeft geringe of zelfs negatieve impact op de bodem op de langere termijn.
Vervolgens sprak Sander van Leeuwen namens het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het programma ‘Van Afval Naar Grondstof (VANG)’ heeft veel gedaan voor het verminderen van afval in Nederland. Het verminderen van afval en het verhogen van de kwaliteit van grondstoffen staat hoog op de politieke agenda in Den Haag. We richten ons meer op een circulaire economie. Om tot een volledige circulaire samenleving te komen, moeten we nog stappen zetten. Maar het aanvalsplan gft, extra aandacht aan kwaliteit en het VANG-programma zijn voorbeelden van de juiste stappen in de goede richting.
Het belang van goede compost en dus goede gft is nu duidelijk, maar hoeveel gft zamelen we eigenlijk in, in Nederland? En hoe is het met de kwaliteit gesteld? De door gft-verwerkers uitgevoerde sorteeranalyses laten de resultaten van de afgelopen jaren zien. John van Haeff, voorzitter Afdeling Bioconversie van de VA, presenteerde de cijfers. Het VANG-programma heeft een flinke impuls gegeven aan het aantal ingezamelde tonnen gft. In Nederland wordt dit ingezamelde gft-afval verwerkt door 20 installaties met elk een eigen verwerkingsproces. Sorteeranalyses bij deze installaties geven aan dat er meer gft-afval is ingezameld, maar dat er ook meer vervuiling in het gft-afval zit. In 2019 is er gemiddeld 3,9% vervuiling gemeten. Het grootste aandeel vervuiling kwam door gesloten afvalzakken. Vervuiling door glas en plastic is het meest hinderlijk en brengt een goede afzet van compost in gevaar. Er is bij gft-verwerking technisch veel mogelijk om vervuiling eruit te halen, maar wat mag het kosten? Het nascheiden van gft is geen optie, dan kan de kwaliteit en veiligheid van het compost namelijk niet gegarandeerd worden. Scheiden aan de bron is dus het devies. Om dit te realiseren is ketenverantwoordelijkheid van belang; verantwoordelijkheid bij de burger, gemeente, verwerker en afnemer. Communiceer met elkaar in de keten over de inspanningen en mogelijkheden om meer en beter gft in te zamelen en te verwerken.
Hoe het gft ingezameld en verwerkt wordt is gefilmd in een vlog door Vibeke Helder, HVC. In deze vlog is te zien welke inspanningen er worden gedaan om van ingezameld gft-afval schone compost te maken.
Tijdens de tweede helft van de ochtend werd ingegaan op de projecten en initiatieven die bijdragen aan meer en beter gft. Bijvoorbeeld het project rondom de nieuwe gft wel-niet lijst. Paula Huismans, van Rijkswaterstaat, is de trekker van de projectgroep die deze lijst ontwikkelt. In samenwerking met Rijkswaterstaat, de NVRD, de VA, Milieu Centraal, gedragskundigen en gemeenten wordt er een uniforme, landelijk geldende lijst ontwikkeld. 
Het belangrijkste is dat iedereen de lijst moet begrijpen en er geen verwarring meer ontstaat over wat er wel of niet bij het gft mag. Daarom worden gedragskundigen erbij betrokken. Ook wordt er onderzoek gedaan naar de begrijpelijkheid van gft door een bewonerspanel te laten aansluiten bij het project. Deze duidelijkheid draagt bij aan de inzameling van schoon gft en daarmee de productie van schone compost. Om de lijst goed te lanceren is er ook communicatiemateriaal in ontwikkeling. Dit communicatiemateriaal kunnen gemeenten en bedrijven in hun eigen communicatiekanalen inpassen. De lijst, inclusief communicatie, zal in het voorjaar van 2020 gereed zijn.
Femke Mackenzie vertelde over de betrokkenheid van de gft-verwerkers bij projecten die inzoomen op het belang van kwalitatief hoogwaardiger gft-afval. Voor de afzet van compost is het van belang dat er schoner gft wordt aangeleverd, want de kwaliteitseisen voor compost worden strenger. Composteerders werken daarom mee aan de nieuwe wel-niet lijst en bij het ontwikkelen van de afvalwijzer. Hierbij kijkt de sector niet alleen naar technische (on)haalbaarheid, maar ook naar het begrip van de burger. De wel-niet lijst moet logisch zijn in de belevingswereld van de burger. Verder is de VA betrokken bij het dossier bioplastics. De ontwikkelingen op het gebied van bioplastics moeten in goede banen geleid worden. Het standpunt van de VA hierin is: Het gaat ons niet om de verpakking, maar om de inhoud. Als een product een duidelijke co-benefit heeft bij het inzamelen van meer en beter gft, wordt dit geaccepteerd, maar er zijn maar weinig toepassingen die hieraan kunnen voldoen. Tot op heden accepteert de sector alleen bioplastic zakjes met het Kiemplantlogo. Maar als de sector mag kiezen heeft zij een lichte voorkeur voor de inzameling van gft-afval / keukenafval met papieren composteerbare zakken eveneens voorzien van het Kiemplantlogo. Tot slot gaf ze ook een tipje van de sluier over het gft-hoogbouwproject. Met name de aanrechtbakjes en -zakjes zijn veelbelovende interventies om meer en beter gft in te zamelen. Het volledige onderzoek zal begin 2020 gepresenteerd worden.
ROVA is in september een aanpak kwaliteitsverbetering deelstromen gestart. Monique de Jong nam ons mee in de aanpak #Terugwinnaars en de drie sporen die gemeenten kunnen nemen. 80% van de ROVA-gemeenten heeft de VANG-doelstellingen gehaald, nu is het tijd voor de volgende stap. Met de kwantiteit zit het dus goed, de focus wordt nu op kwaliteit gelegd. Met #Terugwinnaars adviseert ROVA gemeenten hierin via drie sporen. Spoor 1 is gericht op het vergaren van kennis en data; waar zit de vervuiling? Want op de meeste plekken gaat het goed, maar waar gaat het wat minder? Op basis van deze informatie kunnen interventies worden uitgevoerd. Deze gerichte interventies zorgen er ook voor dat mensen die het al goed doen, ook niet gestoord worden. Spoor 2 is gericht op effectiever communiceren door persoonlijker te communiceren. Via dit spoor wordt het 'waarom’ uitgelegd om mensen extra te motiveren en belonen met feedback over hun prestaties. Het derde spoor is gericht op intensief interveniëren op lokaal niveau. Bij spoor 3 wordt ook extra inzet of uren gevraagd van gemeenten om ROVA te helpen met de aanpak. Deze drie pakketten moeten elk binnen een half jaar resultaat opleveren. Tips van Monique zijn: ‘Ga in gesprek met bewoners en bekijk de customer journey van product tot afvalbak’. Dit kan tot nieuwe inzichten leiden en een juiste analyse is van belang voor een juiste interventie.
Contracten met verwerkers kunnen ook een belangrijke rol spelen om meer en beter gft in te zamelen en verwerken. Rolph Hultermans, Royal Haskoning DHV, doet voor het aanvalsplan gft-afval onderzoek naar contracten en aanbestedingen. Zowel gemeenten als verwerkers zijn gebaat bij verbetering ofwel bewaking van de kwaliteit van gft-afval. Samen zijn ze dan ook verantwoordelijk voor een goede afzet van compost. Rolph nam ons mee in hoe een contract tot stand komt van de pre-contractuele fase tot contract-tekening en het contractmanagement. Opties om via het contracteringsproces de kwaliteit te verbeteren zijn er. In de aanbestedingsfase kan men de markt laten meedenken over methoden om de kwaliteit te verbeteren en dit meenemen in de gunningscriteria. In het contract kan een financiële motivatie worden opgenomen voor gemeenten en verwerkers om een kwaliteitsslag te maken. In het contractmanagement is goede transparante communicatie nodig over de ontwikkeling van kwantiteit en kwaliteit. Verder is een transparante wijze om vervuiling af te keuren van belang. Een stoplichtmodel waarbij groen goed is, oranje gecontroleerd wordt en rood direct wordt afgekeurd kan een handvat zijn. Andere mogelijkheden om met contracteren aan de kwaliteit te werken, worden in het onderzoeksrapport gepresenteerd, dit komt eind december 2020 uit.
Tot slot was het woord aan Marijn Teernstra, projectleider aanvalsplan gft vanuit Rijkswaterstaat. Marijn vertelde over het ontstaan van het aanvalsplan, de projecten die in 2019 uitgevoerd zijn en hoe dit zich verder ontwikkelt in 2020. Samenwerking in de keten blijft centraal staan en is de succesfactor van het aanvalsplan. Samen zetten we in op kennisontwikkeling en ondersteuning richting inzamelaars, gemeenten en verwerkers. In 2020 wordt er vanuit het aanvalsplan verder verkend welke mogelijkheden er zijn om de kwaliteit en kwantiteit van deelstromen structureel te verbeteren.
Voor verdere vragen over het aanvalsplan gft, vragen over VANG-hha en de afvalinzameling en verwerking van deelstromen kan gemaild worden naar: