Hoe zit het ook alweer met die VANG-doelstellingen?

In het regeerakkoord van Kabinet Rutte 2 is het streven naar een circulaire economie opgenomen. Toenmalig staatssecretaris (Wilma) Mansveld heeft op basis hiervan een Groene Groei Strategie geformuleerd met ook aandacht voor afval. De VANG-doelstellingen zijn dan ook onderdeel van een groter geheel. ‘Afval’ is één van de acht domeinen waarbinnen het toenmalig kabinet belangrijke kansen en uitdagingen zag. De andere zeven zijn: energie, biobased economy, klimaat, bouw, voedsel, mobiliteit en water. Bij de aanpak van de kansen en uitdagingen werden vier pijlers benoemd:

• slimme inzet marktprikkels;
• stimulerend kader met dynamiek bevorderende wet- en regelgeving;
• innovatie;
• overheid als netwerkpartner.

Voor afval is in de brief opgenomen dat duurzaam én zuinig moet worden omgegaan met natuurlijke bronnen, dat slim ontworpen moet worden, dat voorwerpen langer mee moeten gaan én dat reststromen optimaal moeten worden benut.

Doelstellingen

Het domein ‘afval’ is vervolgens verder uitgewerkt. Het resultaat hiervan werd in januari 2014 aan de Tweede Kamer aangeboden. In de bijlage bij de brief ‘Invulling programma Van Afval naar Grondstof’ van januari 2014 zijn acht operationele doelstellingen opgenomen. Deze doelstellingen moeten in samenhang worden bekeken: de een kan niet zonder de ander. De acht doelstelling zijn:

• verduurzaming aan de voorkant van de keten;
• verduurzaming consumptiepatronen (gedragsverandering);
• verbetering van de afvalscheiding en inzameling;
• bestaand afvalbeleid richten op circulaire economie;
• aanpak specifieke ketens en afvalstromen;
• ontwikkelen van financiële en andere marktprikkels;
• kennis en onderwijs verbinden aan circulaire economie en
• vereenvoudigen van meetmethoden, indicatoren en keurmerken.

Iedere doelstelling is vervolgens uitgewerkt in acties, tijdpad en betrokken partijen.

Keuzes

Voor de aanpak is samenwerking noodzakelijk. Deze samenwerking is bekrachtigd in het ‘Publiek Kader Huishoudelijk Afval 2025’, waarin een handelingsperspectief en richting geboden wordt voor de publieke partijen. Dezelfde publieke partijen (Rijk, VNG en NVRD) hebben de acties waarin gemeenten zijn genoemd, verder uitgewerkt in het Uitvoeringsprogramma VANG Huishoudelijk Afval 2015-2025 (aangeboden aan de Tweede Kamer in december 2014). Het motto van dit Uitvoeringsprogramma is ‘Afval is een keuze’. Het motto is gebaseerd op:

• de gedachte dat afval vermijdbaar is en vooral ontstaat als gevolg van (verkeerde) keuzes; keuzes van ontwerpers, van producenten, consumenten, gemeenten, afvalbedrijven, recyclebedrijven, etc. en
• de gedachte dat keuzes veranderd kunnen worden.

In het Uitvoeringsprogramma wordt gesproken over een ‘ambitie’. 'De ambitie van het Uitvoeringsprogramma VANG-Huishoudelijk Afval is om in 2020 te komen tot 75% afvalscheiding, met een verdere doorgroei naar een maximaal percentage scheiding in 2025'. Hiermee wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan een van de doelen uit het VANG-Programma en het Rijksbrede programma voor de Circulaire Economie; het halveren van de hoeveelheid Nederlands afval die wordt verbrand en gestort van ongeveer 10 Mton naar 5 Mton (in 2022).

Ambitie

De ambitie om tot 75% afvalscheiding te komen in 2020 is vervolgens  geconcretiseerd in een hoeveelheid huishoudelijk restafval (fijn én grof huishoudelijk restafval samen) van maximaal 100 kilogram per inwoner per jaar. Een ambitie in kilogram restafval maakt beter inzichtelijk hoeveel grondstoffen en materialen in de keten blijven. Met alleen het aandeel afvalscheiding kan dit niet tot uitdrukking worden gebracht. Ook is het met een vertaling van de ambitie naar kilogram huishoudelijk restafval mogelijk om de ambities rond afvalpreventie te tonen. Om een hoeveelheid van 100 kilogram restafval per inwoner per jaar in 2020 te realiseren dient immers niet alleen de hoeveelheid afvalscheiding fors toe te nemen (tot zeker 75%), maar ook minder afval geproduceerd te worden. In het Publiek Kader is ook een ‘wensbeeld’ benoemd: maximaal 30 kilogram huishoudelijk restafval per inwoner per jaar in 2025. Dit kan alleen als de verschillende ketens financieel en waar mogelijk materieel gesloten zijn. Dat is in de huidige situatie nog niet het geval. In de transitieagenda Consumptiegoederen die in het kader van het Rijksbrede Programma voor de Circulaire Economie wordt uitgevoerd is het sluiten van ketens een van de belangrijke beoogde activiteiten voor de komende jaren. Het realiseren van de ambitie van 30 kilogram moet dan ook in dat licht worden bezien.

Verbreden

Het succes van het programma VANG heeft geleid tot een politieke vraag om de aanpak te verbreden naar alle departementen. Dit heeft geleid tot het Rijksbrede programma voor de Circulaire Economie, waarvan het programma VANG nu een onderdeel is. De VANG-doelstellingen zijn dus een uitwerking van de duurzame ambities die in 2013 zijn vastgesteld. Op het gebied van afval is verminderen van restafval een vertaling van het streven naar maximaal hergebruik van reststromen. Dat laatste is niet los te zien van de andere doelstellingen zoals verduurzaming aan de voorkant van de keten en het (verplicht) toepassen van gerecyclede materialen. De gescheiden inzameling is een belangrijke schakel in deze keten. De samenhang tussen de verschillende schakels is de laatste tijd duidelijk zichtbaar: meer nadruk op kwaliteit, meer aandacht voor preventie en meer nadruk op verwerking verder in de keten.