Basisafspraken en handvatten voor gemeenten om meer inzicht te krijgen in de kwaliteit van hun gft-afval

Sinds begin jaren negentig zamelen we in Nederland het gft-afval apart in om er schone compost van te kunnen maken. De laatste jaren is er een tendens dat aan de ene kant het gft-afval meer vervuild raakt en aan de andere kant de eisen van de compostafnemers steeds strenger worden. Gemeenten en verwerkers moeten daarom samen aan de slag en daarvoor is meer sturingsinformatie nodig over de kwaliteit van het gft-afval. Wat daarbij helpt zijn duidelijke en werkbare afspraken over de manier waarop een vracht gft-afval wordt beoordeeld en hoe hierover wordt gecommuniceerd. Veel gemeenten en inzameldiensten hebben in hun verwerkingscontracten op dit moment al artikelen (eisen) opgenomen over de maximale vervuiling, de manier van controleren, de afhandelwijze en de communicatie. In de praktijk ontstaat er regelmatig discussie tussen gemeenten en verwerkers over deze eisen. En discussies leiden niet per se tot meer en schoner gft-afval.

Huidige praktijk

Verwerkers zijn de laatste jaren in toenemende mate data aan het verzamelen over de kwaliteit van het gft-afval dat zij aangeleverd krijgen. Gemeenten merken daar sinds medio 2021 steeds meer van: door strengere eisen aan de compost zijn verwerkers meer en strenger gaan controleren. Niet alle kwaliteitsdata van de verwerkers zijn te herleiden naar een specifieke vracht, vooral omdat bijna de helft van het gft-afval (47%) via een overslagstation naar de verwerker gaat. En zonder kwaliteitsinformatie over een specifieke vervuilde vracht is het voor een gemeente lastig om te bepalen waar ze moet bijsturen. De kwaliteitsbeoordeling zelf is een visuele beoordeling die vrij grof en subjectief genoemd kan worden en meestal wordt deze uitgevoerd door een ervaren medewerker. De resultaten van de beoordeling worden niet altijd geregistreerd, waardoor deze informatie ook niet altijd bij de gemeenten terecht komt. Een positieve ontwikkeling hierin is dat verwerkers steeds meer met apps en foto’s werken om de resultaten eenvoudig en eenduidig vast te leggen en makkelijk en snel te kunnen delen met de aanleverende gemeenten.

Gewenste situatie: Basisafspraken en plusvarianten

Om beter op de kwaliteit van het aangeleverde gft-afval te kunnen sturen, is het belangrijk dat gemeenten en verwerkers goede procesafspraken maken over de kwaliteitsbeoordeling: niet alleen over de manier waarop de kwaliteitsbeoordeling plaatsvindt, maar ook over de communicatie en feedback. De afbeelding laat zien welke procesafspraken gewenst zijn. Daarin is ook een duidelijke rol en verantwoordelijkheid weggelegd voor de overslagstations, omdat bijna de helft van het gft-afval via deze weg naar de verwerker gaat. Duidelijke afspraken over het proces zijn dus belangrijk. Maar deze werken alleen als ze goed aansluiten bij de praktijk en de specifieke context. Is er voldoende ruimte, tijd en personele capaciteit voor de beoordeling en kan deze onder veilige omstandigheden worden uitgevoerd? De verwijderingsketen voor gft-afval kan tussen gemeenten flink verschillen. Daarom gaat het genoemde document niet uit van ‘eisen’ maar van afspraken. Er zijn basisafspraken die gemeenten en verwerker bij voorkeur vastleggen in hun contractafspraken. Het gaat dan in eerste instantie om afspraken over de vrachtsgewijze beoordeling: hoe vaak, hoe beoordelen, toetsen aan welke norm, wat registreren. Maar ook basisafspraken over de uitvoering van sorteeranalyses en de terugkoppeling van alle kwaliteitsinformatie. En – niet onbelangrijk – afspraken over de instructie van de medewerkers die de kwaliteitsbeoordeling op de overslag en/of bij de verwerker moeten uitvoeren. Voor gemeenten die meer willen dan alleen de basisafspraken zijn diverse plusvarianten opgenomen. Daarvoor moet in onderling overleg tussen gemeente en verwerker blijken of het mogelijk is om deze te implementeren. Een voorbeeld van zo’n plusvariant is het apart houden van afgekeurde vrachten en het kunnen bekijken van zo’n vracht.

Morgen aan de slag!

Gemeenten en verwerkers hoeven niet te wachten tot een nieuwe aanbesteding om over deze afspraken in gesprek te gaan. Het document is een oproep aan alle gemeenten en verwerkers om morgen om tafel te gaan zitten om de huidige procesafspraken tegen het licht te houden. En om vervolgens met behulp van de voorbeeldafspraken realistische en werkbare afspraken te maken. De sturingsinformatie die dit oplevert is de basis voor interventies om uiteindelijk meer en schoner gft te krijgen en hoogwaardige compost te kunnen produceren. Natuurlijk kunnen gemeenten ook morgen aan de slag om zelf meer onderzoek te doen naar de kwaliteit van het gft-afval in de containers. Wat is er al bekend bij de inzamelploegen, afvalcoaches en BOA’s over de kwaliteit? En wat leveren visuele inspecties bij het inzamelen van minicontainers en verzamelcontainers op aan informatie? Allemaal praktische manieren om ook aan de voorkant van het inzamelproces meer zicht en grip te krijgen op de gft-kwaliteit. In de VANG-HHA publicatie ‘Regie op kwaliteit GFT – Handboek voor gemeenten’ (juni 2021) leest u hier meer over. Binnen het nieuwe VANG-programma, dat een focus heeft op kwaliteit, wordt verder onderzoek gedaan naar (nieuwe) manieren om de kwaliteit van gft-afval snel en goed te kunnen beoordelen. Ook wordt gekeken naar de kansen om vervuiling uit ingezameld gft-afval te halen (voorschoning), zowel bij de verwerkers als op de overslagstations.

Het volledige document met basisafspraken vindt u op de kennisbibliotheek van www.vang-hha.nl, 'Beoordeling kwaliteit ingezameld gft-afval: basisafspraken en handvatten voor verbetering’ (Stantec, juni 2022)