1.3 Kwaliteit van het GFT

Als gemeente zamel je GFT gescheiden in met concrete doelen: om er ook daadwerkelijk goede compost van te maken (of andere producten, zoals genoemd in paragraaf 1.2) en om risico’s voor volksgezondheid te verkleinen. Vervuiling van het ingezamelde GFT betekent afkeur en uitval. Dit zorgt dat het doel van ‘goede compost’ in het geding komt. Daarnaast betekent hoe lager de kwaliteit, hoe meer milieuvervuiling ontstaat via compost (denk aan microplastics en zware metalen) en voedselveiligheid in het geding komt (via glassplinters).

Ook zorgt een goede kwaliteit van GFT voor lagere kosten voor reinigingstappen en verwerking en een optimale opbrengst van compost. Bij reinigingsstappen wordt namelijk ook 'goed' GFT verwijderd; tot wel 3% materiaal voor elke 1% vervuiling. Niet alleen het 'kale' vervuilde GFT wordt verwijderd, maar ook het omringende GFT in een vracht wordt verwijderd om risico op vervuiling in het verwerkingsproces te minimaliseren. Dat betekent dat 1 ton 'kaal' vervuild GFT ervoor zorgt dat door het verwijderen van de vervuiling 3 ton GFT wordt verwijderd. Dit 'afgekeurde' GFT wordt vervolgens afgescheiden als residu, als restafval behandeld en tegen hoge prijzen afgezet.

De afvoerkosten voor het residu drijven de kosten voor het verwerken van GFT op, en daarmee de kosten voor de gemeente, afhankelijk van de bestaande contracten. Dit is een directe financiële prikkel om op hoge kwaliteit van het GFT te sturen.

De afzetbaarheid van het product uit het composteringsproces hangt ook af van de kwaliteit. Dit kan voor een indirecte financiële prikkel gemeenten kan zorgen, aangezien een goede compostkwaliteit ervoor zorgt dat de verwerkers grote kans hebben hun compost af te zetten en dat hiervoor de kosten minimaal zijn of er zelfs sprake is van een opbrengst. Dit zorgt ervoor dat de kosten voor het verwerken van GFT voor de verwerkers lager worden, waardoor ze op termijn bij concurrerende aanbestedingen met lagere prijzen kunnen inschrijven, wat de gemeenten weer kostenvoordelen biedt.

Verschillende verwerkers en inzamelaars van GFT-stromen constateren een achteruitgang in de kwaliteit van gescheiden ingezameld GFT. Hierdoor:

• kan er minder kwalitatief hoogwaardige compost worden gemaakt;
• worden de uitdagingen voor de afzet van compost steeds groter;
• wordt meer residu verbrand of gestort en minder CO₂ bespaard;
• worden de verwerkingskosten hoger en daarmee de lasten voor de gemeenten en burgers ook.

• De vervuiling in het GFT is op lange termijn toegenomen. In 2000 was de vervuiling nog maar 0,85%. In 2010 was deze 2,3%. In 2019 is het landelijk gemiddelde percentage vervuiling van GFT 3,9%.
• De vervuiling van 3,9% leidt tot 3 keer zoveel zeefresidu dat als residustroom naar de eind-verwerker gaat, omdat het verwijderen van bijvoorbeeld 1 kilo stoorstoffen leidt tot 3 kilo residu waarin ook goed GFT aanwezig is. Het 'omringende' GFT wordt ook verwijderd, om het risico op vervuiling in het verwerkingsproces te minimaliseren.
• Uit sorteerproeven blijkt zelfs dat een derde van willekeurig gekozen 'samples' van GFT niet voldoet aan de gangbare contractnorm van maximaal 5% vervuiling.
• De belangrijkste vervuiling wordt veroorzaakt door gesloten zakken gevuld met restafval en door luiers. De belangrijkste stoorstoffen in de verkregen compost zijn kunststof (PFAS en microplastics) en glas. Deze vervuiling brengt de afzet van compost steeds meer in gevaar.
• Bij onvoldoende afzet van compost zullen de kosten voor het verwerken van GFT voor gemeenten sterk stijgen.

Gemeenten merken in toenemende mate dat verwerkers GFT-vrachten afkeuren. Op basis van sorteeranalyses komt het landelijk gemiddelde percentage vervuiling van GFT uit op 3,9%.

De stijgende vervuilingsgraad verdient enige nuancering. Op lange termijn (sinds 2000) is de vervuiling in GFT toegenomen. Dit wordt met name veroorzaakt door veranderende consumptiepatronen, waarbij er meer verschillende soorten producten en verpakkingen geconsumeerd en weggegooid worden.

Het is de vraag of deze trend op kortere termijn (in de afgelopen 5 jaar) ook zo sterk is. We zien dat de afgelopen jaren de druk om goede kwaliteit compost te leveren steeds hoger is geworden. Daarmee worden er ook steeds meer sorteeranalyses uitgevoerd en krijgt de kwaliteit van GFT steeds meer aandacht.

In de praktijk wordt al snel naar korte termijn-oorzaken gewezen als het gaat om sterkere vervuiling, zoals aanpassingen van inzamelstrategieën. Deze relatie is niet één-op-één te leggen (zie ook 'feiten en fabels').

Er zijn drie belangrijke gevolgen van de onvoldoende kwaliteit van het GFT:

1. Een aangeboden vracht wordt geweigerd als GFT en moet afgevoerd worden als restafval. Dit heeft voor de gemeente een direct financieel gevolg doordat de afvoer gepaard gaat met extra transportkosten en hogere verwerkingstarieven. Afkeur is een direct risico voor de gemeente met directe financiële consequenties.

De afgekeurde vracht draagt niet meer bij aan het recyclingpercentage van de gemeente. Dit effect blijft nu nog onder de radar omdat vooral gekeken wordt naar de gescheiden tonnages en niet de gerecyclede tonnages. Wanneer Europees beleid verschuift van het meten van gesorteerde hoeveelheden naar gerecyclede hoeveelheden zal dit een negatieve impact hebben op de prestaties van de gemeenten.

2. De toenemende vervuiling in het GFT dient verwijderd te worden. Aan de ene kant zijn hier mogelijk proceskosten aan gebonden en aan de andere kant afvoerkosten voor het residu. De afvoerkosten kunnen significant worden en daarmee zal de discussie over prijsaanpassingen starten hetgeen leidt tot kostenverhoging voor de gemeente.

De poorttarieven voor verwerking GFT liggen in de ordegrootte van € 50-60,- per ton. In het verwerkingsproces worden verontreiniging zo goed als het kan verwijderd. Een stelregel die hierbij geldt is dat het daadwerkelijk afgevoerde afval uit het proces driemaal hoger is dan het verwijderde percentage verontreiniging. Dit betekent bij een toename van 1% verontreiniging er 3% extra restafval wordt afgevoerd. Met een verwerkingstarief voor restafval van € 100 per ton en een verbrandingsbelasting van € 32,12 per ton (in 2020) is dit een kostenpost van bijna 4 euro per aangeleverde ton GFT. Daarbij komen ook nog eens logistieke kosten en daarmee wordt het totaal ongeveer 10% van het poorttarief.

3. De samenstelling van het aangeboden GFT kan voldoen aan de acceptatiecriteria, maar door bepaalde typen vervuiling kan het vervolgens technisch onmogelijk worden om het GFT op te werken tot de gewenste kwaliteit. De aanwezigheid van kunststoffen en glas kunnen bijvoorbeeld de afzet belemmeren. Hierdoor komt de business case voor compost onder druk.

Akkerbouwers zijn de belangrijkste afnemer van compost en mogen volgens de Telerhandleiding Voedsel en Voederveiligheid Akkerbouw (VVAK) vanaf 1 januari 2017 alleen nog de Keurcompost Klassen A en B als organische bodemverbeteraar gebruiken. Het is daardoor niet langer toegestaan Kwaliteitsklasse C.6 te gebruiken.