1.4 Verontreiniging GFT

De gewenste kwaliteit van het GFT wordt bepaald door de mogelijkheden om van het GFT een goede compostkwaliteit te maken. De eisen aan de compostkwaliteit worden met name bepaald door de compostgebruikers, de klant dus.

Om te organiseren dat de compost van de juiste kwaliteit wordt geproduceerd, zijn er verschillende keurmerken die de kwaliteit van compost definiëren aan de hand van product, proces, opslag en de wijze waarop kwaliteit wordt vastgesteld. De 'kwaliteit' van GFT hangt met name af van de eisen die gesteld worden aan de maximale verontreiniging van steen, glas en overige verontreinigingen waarbij ook de afmeting een rol speelt. Onder overige verontreinigingen vallen ook kunststoffen.

Afnemers van compost stellen steeds hogere eisen. Verwerkers zijn van mening dat de 5% norm wat betreft maximale vervuiling zoals die meestal in aanbestedingen wordt meegenomen terug moet naar een niveau van 1 à 2%. Verwerkers geven ook aan dat er goed moet gekeken worden of het percentage vervuiling uitgedrukt wordt in gewicht of in volume. Relatief lichte plastics zullen bijvoorbeeld qua gewicht weinig vervuiling opleveren terwijl ze qua volume een groot deel van een vracht kunnen verontreinigen.

Niet alle gemeenten herkennen zich in de problemen over de afnemende kwaliteit van het GFT. Er vindt in die situaties dan geen afkeur plaats of, indien dit wel het geval is, geen of onvoldoende terugkoppeling vanuit de verwerkers.

Verwerkers zijn sinds ca. 2019 actiever met het stringent hanteren van acceptatiecriteria en terugkoppeling hierover met gemeenten indien de gebruikelijke contractnorm van maximaal 5% vervuiling wordt overschreden.

De keuringsprocedures zijn echter niet altijd voldoende gedetailleerd en inzichtelijk voor gemeenten. Het schouwen of visueel beoordelen van een vracht GFT is bijzonder moeilijk. Een sorteeranalyse zou een oplossing zijn maar zijn duur en blijven een steekproef. Verwerkers registreren de hoeveelheid afkeur door visuele inspectie vaak niet (in gewicht) en koppelen dit veelal niet terug aan gemeenten.

Bij een keuringsproces blijven er daarom veel vragen te stellen:

• Waarom wordt een bepaalde vracht afgekeurd?
• Bij welk percentage vervuiling is een gedeeltelijke of volledige afkeur van een vracht aan de orde?
• Waaruit bestaat de vervuiling en hoe wordt deze vastgesteld?

Ook de hoeveelheid verlies in het verwerkingsproces (in de vorm van residu en broeiverlies) en de oorzaken hiervan wordt over het algemeen niet teruggekoppeld aan gemeenten.

Een goede relatie tussen inzamelaar/gemeente en verwerker is hierbij een voorwaarde om tot goede oplossingen te komen die de kwaliteit van de GFT-stroom doet verbeteren.

De 'Verkenning Kwaliteit Deelstromen' van het Uitvoeringsprogramma VANG HHA uit 2018 geeft aan dat:

• De problematiek van vervuiling per verwerker verschilt. Waar de ene verwerker aangeeft nauwelijks problemen te hebben met de kwaliteit geven andere verwerkers aan dat de problemen zo groot zijn dat er helemaal geen GFT meer gecomposteerd kan worden.
• Verschillende verwerkers aangeven afkeur niet structureel terug te koppelen aan gemeenten. Dit omdat het aandeel verontreiniging vaak nog binnen de marges in het verwerkingscontract valt, terwijl aandeel verontreiniging in de praktijk voor de verwerker wel een reden is om af te keuren. Om deze reden zijn verschillende verwerkers in het verleden gestopt met het uitvoeren van sorteerproeven. Vaak zijn er dan ook geen consequenties voor gemeenten als er problemen zijn met verontreiniging van het ingezamelde GFT.
• Er weinig landelijke data voorhanden is over de oorzaak van vervuiling.

Verwerkers geven aan dat er steeds meer verontreiniging in het ingezamelde GFT zit. Dit wordt bevestigd door bedrijven die sorteeranalyses doen. Bekende oorzaken van vervuiling zijn: fouten door bewoners, tekort aan kennis bij bewoners, weinig motivatie bij bewoners of onduidelijke verpakkingen. Er is echter geen specifieke oorzaak van vervuiling aan te geven. Er zijn geen landelijke onderzoeken die eenduidig aantonen wat de (meest voorkomende) oorzaken van vervuiling zijn; het type vervuiling en de oorzaak hiervan verschilt zeer per regio. Dus: ga als gemeente na bij uw inzamelaar en verwerker wat de oorzaken zijn van vervuiling. Deel 3 van dit handboek (de handelingsperspectieven) bieden hier concrete handvatten voor.

Om de oorzaken van GFT-verontreiniging te onderzoeken is er tijdens de ontwikkeling van dit handboek contact geweest met verschillende verwerkers en zijn sorteeranalyses van GFT-vrachten geanalyseerd. Uit aangeleverde gegevens van Vereniging Afvalbedrijven (dit betreft een analyse van 180 monsters die genomen zijn in 2020) blijkt dat de vervuiling van GFT bestaat uit de volgende stromen[1]:

[1]  De percentages geven aan wat het aandeel van de stroom ten opzichte van het totaal aantal GFT is.

Het is technisch mogelijk een deel van de verontreinigingen uit het GFT te verwijderen voor of na vergisten en/of composteren. De meeste verwerkingsinstallaties hebben reeds technieken waarmee een deel van de verontreinigingen uit het GFT kan worden verwijderd.

Iedere techniek is beperkt in de mate waarin zij verontreinigingen kan verwijderen en welke. Als het type verontreinigingen verandert of het percentage verontreinigingen toeneemt, bestaat er een omslagpunt waarbij de huidige reinigingstechnieken onvoldoende zijn om de gewenste kwaliteit compost te leveren.

Technisch is het dan nog steeds mogelijk om de verontreinigingen te verwijderen, maar dat vergt extra technische aanpassingen aan de verwerkingsinstallatie. Dit brengt extra kosten met zich mee en is daarom in de praktijk vaak niet realistisch omdat er geen extra inkomsten tegenover staan (het eindproduct blijft immers gelijk).

Verwerkers geven aan dat het moeilijk is om vervuiling uit het ingezamelde GFT te halen. Visuele inspecties zijn lastig en sorteerproeven relatief kostbaar. Voorafgaand aan verwerking kunnen verwerkers verschillende technieken inzetten om vervuiling uit het GFT te halen: zeven, ziften, rondpompen, spuien et cetera. Dergelijke technieken werken beter als het GFT droger is. Wanneer er sprake is van nat GFT en veel vervuiling, moeten dergelijke processen herhaaldelijk uitgevoerd worden ("recirculeren"). Dit is kostbaar en heeft als risico dat vervuiling afbreekt in steeds kleinere deeltjes en alsnog in de compost terecht komt. Daarom is het des te belangrijker dat de vervuiling aan de voorkant (voorafgaand aan inzameling) verminderd wordt en de kwaliteit van GFT zo hoog mogelijk is.

Een voorbeeld van een verontreiniging die lastig te verwijderen is, is glas(scherven). Sommige verontreinigingen maken daardoor het GFT definitief ongeschikt voor hergebruik als compost en/of de productie van biogas. Een ander voorbeeld is plastic dat als microplastic op akkers terecht komt omdat het niet verwijderd kan worden uit GFT: een plastic soup op akkers.

Een toenemend percentage vervuiling betekent dat het aandeel niet verwijderbare vervuiling toeneemt. Dit verslechtert de concurrentiepositie van compost ten opzichte van bemesting met dierlijke mest. Te veel vervuiling zal uiteindelijk betekenen dat er geen afzetmarkt is voor compost.

Een bijkomend probleem is dat de meeste GFT-verwerkers maar één verwerkingslijn hebben. Hierdoor worden alle verschillende kwaliteiten GFT samengevoegd in één proces. Met als gevolg dat de configuratie van een verwerkingsinstallatie erg afhankelijk is van de slechtste GFT-kwaliteit die nog wordt geaccepteerd. Aanpassingen aan de verwerkingsinstallatie om een slechtere GFT-kwaliteit op te werken kosten fysiek ruimte of capaciteit en dit moet voor een GFT-verwerker wel beschikbaar zijn.

Aanpassingen vergen vaak ook investeringen van GFT-verwerkers en verhogen ook de operationele bedrijfskosten. Een slechtere GFT-kwaliteit resulteert dus in hogere kostprijs voor de GFT-verwerker. Deze hogere kostprijs voor de GFT-verwerker zal uiteindelijk resulteren in hogere verwerkingstarieven voor GFT.

Verontreinigingen in het GFT verlagen om twee reden het tonnage van de gerealiseerde recycling:

1. Bij het verwijderen van verontreinigingen gaat ook een deel van het zuivere GFT verloren. Om de aanwezige verontreinigingen uit GFT te verwijderen, wordt ook tot wel drie keer dat gewicht aan schoon GFT verwijderd. Dit is technisch noodzakelijk om er zeker van te zijn dat de verontreinigingen verwijderd worden. De paradox is dat deze factor oploopt naarmate de kwaliteitseisen aan compost worden verhoogd.
2. Als er te veel verontreinigingen aanwezig zijn, wordt een vracht afgekeurd en wordt helemaal niets gerecycled. De aanwezigheid van verontreinigingen heeft nooit een positieve impact, maar de daadwerkelijke impact verschilt per verwerkingsinstallatie voor GFT. Zowel omdat de technische mogelijkheden tussen installaties verschillen als dat er verschillen zijn tussen de doelstelling voor de geproduceerde compostkwaliteit.

In het grootste marktsegment moet compost gemaakt van GFT-afval concurreren met de dierlijke meststoffen en champignonmest. Daarbij moet het compost van GFT voldoen aan de hoogste kwaliteitseisen. Verontreiniging van GFT zorgt ervoor dat dit compost niet door de kwaliteitskeuring komt of 'verliest' van de concurrentie.

De laatste tijd zijn er signalen vanuit gemeenten, inzamelaars, verwerkers en andere stakeholders dat de kwaliteit van verschillende deelstromen afkomstig van brongescheiden huishoudelijk afval onder druk staat. In december 2018 is er daarom een verkenning naar de kwaliteit van verschillende deelstromen uitgevoerd. Het onderzoek laat voor GFT zien dat dit een kwetsbare stroom is voor verontreinigingen.